Przez najbliższe dni oczy całego świata – nie tylko naukowego – będą zwrócone na Sztokholm i Oslo. Poznamy laureatów tegorocznych Nagród Nobla. To moment, w którym świętujemy największe osiągnięcia badawcze, literackie i społeczne, mające wpływ na rozwój ludzkości.
– Nagroda Nobla to najważniejsze wyróżnienie przyznawane osobom zajmującym się nauką i badaniami, działaniami na rzecz pokoju na świecie oraz literaturą. Nagroda ta swój prestiż zawdzięcza nie tylko długiej tradycji, ale przede wszystkim idei, która stała za jej ufundowaniem. Pomysłodawca Nagrody świetnie zdawał sobie sprawę z tego, jak ważne jest podkreślanie dokonań badaczy i praktycznego zastosowania efektów ich pracy. Alfred Nobel doskonale rozumiał także znaczenie, jakie dla ludzkiej wspólnoty i jej dobrostanu ma wkład twórców literatury oraz wysiłki działaczy społecznych – podkreśla rektor Uniwersytetu Warszawskiego prof. dr hab. Alojzy Z. Nowak.
Siedmiu noblistów i ich związki z UW
Uniwersytet Warszawski może poszczycić się związkami z siedmioma laureatami Nagrody Nobla. To osoby, które studiowały, pracowały lub były w inny sposób związane z UW, pozostające częścią uniwersyteckiej pamięci. W tym gronie znajdują się:
Maria Skłodowska-Curie (fizyka 1903, chemia 1911) – pionierka badań nad promieniotwórczością, jedna z najwybitniejszych postaci w historii nauki; studiowała w latach 1885–1891 na tzw. Uniwersytecie Latającym, tajnym poprzedniku UW.
Henryk Sienkiewicz (literatura 1905) – pisarz znany m.in. z Quo vadis, Krzyżaków i Trylogii, na którą złożyły się Ogniem i mieczem, Potop i Pan Wołodyjowski; był studentem historii i filologii w Szkole Głównej Warszawskiej, która została wcielona do UW.
Menachem Begin (nagroda pokojowa 1978) – premier Izraela i sygnatariusz porozumienia z Camp David; ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim w 1935 roku.
Czesław Miłosz (literatura 1980) – poeta i eseista, którego twórczość stała się głosem polskiej emigracji; przez krótki czas studiował prawo na UW.
Józef Rotblat (nagroda pokojowa 1995) – fizyk i działacz na rzecz rozbrojenia nuklearnego; uzyskał doktorat z fizyki na Uniwersytecie Warszawskim w 1938 roku.
Leonid Hurwicz (ekonomia 2007) – ekonomista, współtwórca teorii projektowania mechanizmów; w latach 30. studiował prawo na UW.
Olga Tokarczuk (literatura 2018) – pisarka, absolwentka psychologii UW, której proza przyniosła polskiej literaturze światowy rozgłos.
Sylwetki laureatów, przypominając o ich wkładzie w światową naukę i kulturę, przybliża Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.
Sekretne nominacje i prognozy
Kto w tym roku ma szansę na Nobla? Oficjalne nominacje do nagrody objęte są ścisłą tajemnicą i nie są ujawniane opinii publicznej – dokumenty dotyczące kandydatur otwiera się dopiero po 50 latach, a część z nich pozostaje niejawna jeszcze dłużej.
Wśród zgłoszonych do Pokojowej Nagrody Nobla zabrzmiało polskie nazwisko: Jolanta Duda – nominowana za działalność na rzecz sprawiedliwości i godności człowieka.
W środowisku naukowym słychać głosy o prof. Andrzeju Trautmanie, wybitnym fizyku z UW zajmującym się falami grawitacyjnymi. Jednak szanse na uhonorowanie go Noblem są niewielkie – w 2017 roku nagrodę w tej dziedzinie przyznano za pierwsze eksperymentalne potwierdzenie istnienia fal grawitacyjnych.
A wiele nazwisk pojawia się w doniesieniach Clarivate, to globalny serwis analityczny specjalizujący się w badaniach naukometrycznych. Od 2002 roku publikuje on Citation Laureates – listę uczonych, których prace należą do najczęściej cytowanych na świecie. Zestawienie powstaje na podstawie analizy liczby cytowań w bazie Web of Science, a więc mierzalnego wpływu danej pracy na rozwój nauki. To swego rodzaju giełda przyszłych Nobli, bo ponad 80 osób wskazanych przez Clarivate faktycznie otrzymało tę nagrodę. Kto znalazł się na tegorocznej liście?
W medycynie typowani są: Andrea Ablasser (Szwajcaria), Glen N. Barber (USA) i Zhijian „James” Chen (USA) – za wyjaśnienie szlaku cGAS-STING, podstawowego mechanizmu wrodzonej odporności; John E. Dick (Kanada) – za prace nad identyfikacją komórek macierzystych białaczki i ustaleniem ich znaczenia w przypadku niepowodzenia terapii i nawrotu choroby; Kenji Kangawa (Japonia) i Masayasu Kojima (Japonia) – za odkrycie greliny, hormonu regulującego apetyt, energię i metabolizm.
W fizyce wyróżnieni zostali: Ingrid Daubechies (USA), Stéphane Mallat (Francja) i Yves Meyer (Francja) – za rozwój teorii falek, rewolucji w matematyce i fizyce, mającej praktyczne zastosowania m.in. w przetwarzaniu obrazu; David P. DiVincenzo (Niemcy) i Daniel Loss (Szwajcaria) – za zaproponowanie modelu Loss-DiVincenzo do obliczeń kwantowych, wykorzystującego spiny elektronów w kropkach kwantowych jako kubity oraz Ewine F. van Dishoeck (Niemcy) – za pionierski wkład w astrochemię, ujawniający międzygwiazdowe obłoki molekularne i ich rolę w formowaniu się gwiazd i planet.
W chemii wśród wyróżnień Clarivate pojawili się: Clifford P. Brangwynne (USA), Anthony A. Hyman (Niemcy) i Michael K. Rosen (USA) – za odkrycia dotyczące roli rozdzielonych fazowo kondensatów biomolekularnych w organizacji biochemicznej komórki; Jean-Marie Tarascon (Francja) – za fundamentalne postępy i nowatorskie zastosowania w technologii magazynowania i konwersji energii; Tao Zhang (Chiny kontynentalne) – za pionierski wkład w rozwój katalizy pojedynczego atomu i jej zastosowań.
W dziedzinie ekonomii w wyróżnieniach Clarivate dominuje USA; wymienieni to: David Autor (USA) i Lawrence F. Katz (USA) – dostrzeżono ich przełomową analizę dotyczącą struktury płac, nierówności zarobkowych, postępu edukacyjnego i zmian technologicznych; Marianne Bertrand (USA) i Sendhil Mullainathan (USA) – wyróżnieni za wspólne badania nad dyskryminacją rasową, ładem korporacyjnym i innymi aspektami ekonomiki pracy uwarunkowanymi psychologią i kulturą; Nicholas Bloom (USA) – wyróżniony za analizę wpływu niepewności gospodarczej i politycznej na inwestycje, zatrudnienie i wzrost.
Clarivate zaznacza, że chociaż jej program nie ma na celu przewidywania, kto otrzyma Nagrodę Nobla w konkretnym roku, ma na celu wyróżnienie badaczy, których prace mają rangę Nobla i zasługują na światowe uznanie.
Tydzień Noblowski 2025 na UW – śledźcie werdykty z ekspertami
Wracamy do Sztokholmu i Oslo. Zapraszamy do wspólnego śledzenia relacji z ogłoszenia werdyktów Komitetów Noblowskich w Centrum Informacyjnym Tygodnia Noblowskiego 2025, a także do udziału w briefingach prasowych poświęconych tegorocznym wyróżnieniom z udziałem ekspertek i ekspertów Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wojskowego Instytutu Medycznego. Tradycyjny już Tydzień Noblowski przygotowuje Centrum Dialogu i Współpracy UW.
HARMONOGRAM WYDARZEŃ:
FIZJOLOGIA LUB MEDYCYNA | 6 października (poniedziałek), start: godz. 11:20; briefing transmitowany online: godz. 11:45
FIZYKA | 7 października (wtorek), start: godz. 11:35; briefing transmitowany online: godz. 12:00
CHEMIA | 8 października (środa), start: godz. 11:35; briefing transmitowany online: godz. 12:00
LITERATURA | 9 października (czwartek), start: godz. 12:50; briefing transmitowany online: godz. 13:15
POKOJOWA NAGRODA NOBLA | 10 października (piątek), start: godz. 10:50; briefing transmitowany online: godz. 11:15
NAGRODA BANKU SZWECJI IM. A. NOBLA W DZIEDZINIE NAUK EKONOMICZNYCH | 13 października (poniedziałek), start: godz. 11:35; briefing transmitowany online: godz. 12:00
Dzięki udziałowi kilkudziesięciu komentatorów z różnych dziedzin uczestnicy wydarzenia i widzowie transmisji otrzymają nie tylko relację na żywo, lecz także wnikliwy komentarz i szerszy kontekst. To okazja, aby razem z naukowcami UW przeżywać Tydzień Noblowski 2025 i lepiej zrozumieć, jak przełomowe odkrycia zmieniają nasz świat.
Link do strony wydarzenia: cwid.uw.edu.pl/inicjatywa-uw/tydzien-noblowski-uw
Link do transmisji: www.youtube.com/live/gW_i8_kGsu8
