Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej – popularnie nazywana „polskim Noblem” – przyznawana jest za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata.
Laureatka w obszarze nauk humanistycznych i społecznych
Prof. Anna Matysiak z Wydziału Nauk Ekonomicznych UW otrzymała Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2025 za zidentyfikowanie kluczowych cech rynku i warunków pracy wpływających na dzietność.
– Zrozumienie, co stoi za decyzjami kobiet o macierzyństwie, jest niezwykle ważne w czasach, w których coraz więcej krajów zmaga się z niską dzietnością i starzeniem społeczeństw. Badania prof. Anny Matysiak, łączące demografię, ekonomię i socjologię, pokazują, że stabilność zawodowa i poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego, a także możliwości łączenia pracy zawodowej z opieką, mają kluczowe znaczenie dla decyzji o posiadaniu dzieci – tak FNP opisuje nagrodzone osiągnięcie.
Już w jednej ze swoich pierwszych prac, opublikowanej w 2009 r., pt. Employment first, then childbearing, prof. Matysiak obaliła popularny mit, że praca zawodowa jest przeszkodą w posiadaniu dzieci. Na podstawie danych z Polski obejmujących okres po transformacji ustrojowej, wykazała, że kobiety nie rezygnują z macierzyństwa z powodu trudności z godzeniem pracy z obowiązkami rodzicielskimi. Jest wręcz przeciwnie – odwlekają decyzję o dziecku do momentu aż zdobędą stabilne zatrudnienie.
Praca zawodowa nie jest więc barierą, ale warunkiem świadomego macierzyństwa – kobiety potrzebują poczucia bezpieczeństwa, aby planować urodzenie pierwszego lub kolejnego dziecka. To wniosek, który ma ogromne znaczenie dla polityki społecznej: skuteczna polityka prorodzinna powinna nie tylko koncentrować się na zasiłkach czy ulgach podatkowych, ale również na wzmacnianiu stabilności rynku pracy i na ograniczaniu niepewności zawodowej kobiet.
W kolejnych latach badaczka rozszerzyła swoje analizy na inne kraje europejskie. W pracy The Great Recession and Fertility in Europe z 2021 r. wykazała, że wzrost bezrobocia, zwłaszcza w czasie kryzysu gospodarczego po 2008 r., istotnie obniżył wskaźniki urodzeń. Związek między niepewnością ekonomiczną a decyzjami prokreacyjnymi okazał się silniejszy w latach recesji niż wcześniej, co potwierdziło znaczenie poczucia bezpieczeństwa i pewności jutra dla decyzji prokreacyjnych.
Jeszcze szersze spojrzenie przyniosły najnowsze badania prof. Matysiak, dotyczące wpływu przemian technologicznych, które zachodzą na rynku pracy na dzietność. W artykule Industrial Robots and Regional Fertility in European Countries (2023) naukowczyni wraz z zespołem wykazała że, regiony, gdzie nowe technologie (jak automatyzacja i robotyzacja) zmieniają strukturę zatrudnienia i ograniczają poczucie stabilności zawodowej, doświadczają spadku dzietności.
– Badania prof. Anny Matysiak pokazują, że decyzje o macierzyństwie nie są wyłącznie sprawą indywidualnych wyborów, ale odzwierciedlają złożoną sieć powiązań pomiędzy rynkiem pracy, polityką społeczną i kulturą. Jej prace pomagają lepiej zrozumieć, dlaczego w Europie rodzi się coraz mniej dzieci, i co można zrobić, aby wspierać zarówno rodziny, jak i rozwój zawodowy kobiet. To nauka o realnym znaczeniu społecznym – pisze FNP.
Przypominamy tekst o badaniach prof. Anny Matysiak, opublikowany w Serwisie Naukowym UW:
Laureaci Nagrody FNP w 2025
Oprócz prof. Anny Matysiak laureatami Nagrody FNP 2025 zostali prof. Ewelina Knapska, prof. Dorota Gryko oraz prof. Wojciech Knap.
Prof. Ewelina Knapska z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN otrzymała nagrodę w obszarze nauk o życiu i o Ziemi za odkrycie neuronalnych mechanizmów wewnątrzgatunkowego i międzygatunkowego przekazywania emocji.
Prof. Dorota Gryko z Instytutu Chemii Organicznej PAN została wyróżniona w obszarze nauk chemicznych i o materiałach za opracowanie nowatorskich fotochemicznych metod syntezy związków organicznych, stanowiących istotny wkład w rozwój chemii organicznej.
Prof. Wojciech Knap z Instytutu Wysokich Ciśnień PAN i Laboratorium CENTERA w CEZAMAT Politechniki Warszawskiej został laureatem nagrody w obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich za opracowanie nowych metod detekcji, wzmacniania i generowania fal terahercowych dla ultraszybkiej komunikacji bezprzewodowej.
Uroczyste wręczenie nagród zaplanowano na 3 grudnia.
