Spektrum autyzmu – co to właściwie oznacza?
Autyzm to całościowe zaburzenie rozwoju, które wpływa na sposób, w jaki dana osoba postrzega świat i komunikuje się z innymi. Szacuje się, że obecnie na świecie w spektrum autyzmu żyje około 1% całej populacji, choć liczba ta może być jeszcze wyższa. Osoby z ASD mogą mieć trudności w interpretacji emocji, rozumieniu metafor czy prowadzeniu rozmów. Jak to przekłada się na ich sposób opowiadania historii?
Na to pytanie postanowili odpowiedzieć badacze z Uniwersytetu Warszawskiego (dr Izabela Chojnicka z AutismLab działającym na Wydziale Psychologii UW) i Instytutu Podstaw Informatyki PAN (dr Aleksander Wawer). W ramach swoich badań przeanalizowali setki prac pisemnych ósmoklasistów, by zidentyfikować specyfikę narracji tworzonych przez osoby w spektrum autyzmu.
Sztuczna inteligencja w służbie nauki
Aby zrozumieć różnice w narracjach osób z ASD i ich rówieśników z populacji ogólnej, naukowcy wykorzystali zaawansowane techniki przetwarzania języka naturalnego (NLP) – to dziedzina zajmująca się analizą i interpretacją języka ludzkiego przez specjalnie wytrenowaną w tym celu sztuczną inteligencję – oraz metod uczenia głębokiego.
W pierwszym badaniu przeanalizowano 333 wypracowania egzaminacyjne – 195 autorstwa uczniów w spektrum autyzmu i 138 napisanych przez ich kolegów i koleżanki z populacji ogólnej. Badacze zastosowali lingwistyczne instrumenty badawcze, takie jak model LCM, który pozwala ocenić poziom abstrakcji w narracjach, oraz indeks Gunning Fog umożliwiający zmierzenie przystępności językowej tekstów. Dodatkowo uwzględniono emocjonalne nasycenie wypowiedzi – analizując, jak często w tekstach pojawiają się słowa o pozytywnym i negatywnym wydźwięku emocjonalnym – oraz długość tekstów.
Mniej emocji, więcej konkretów
Badania ujawniły, że osoby z ASD częściej używały języka dosłownego, a rzadziej słów o pozytywnym wydźwięku emocjonalnym oraz czasowników opisujących stany emocjonalne i poznawcze. Ich opowieści koncentrowały się raczej faktach i działaniach niż na przeżyciach bohaterów opowiadań. Inaczej jest w przypadku neurotypowych uczniów, którzy częściej włączają do swoich tekstów refleksje i emocje opisywanych postaci. Co ciekawe, choć osoby w spektrum autyzmu rzadziej używają słów o pozytywnym wydźwięku, to ogólna liczba słów o negatywnym zabarwieniu była porównywalna w obu grupach.
Co więcej, pomimo że narracje osób z ASD są zazwyczaj krótsze, okazało się, że charakteryzuje je większa złożoność językowa, definiowana jako posługiwanie się dłuższymi słowami w wypracowaniach. Nauczyciele oceniający prace według standardowych kryteriów nie zarejestrowali istotnych różnic w kompetencjach pisarskich obu grup. To pokazuje, że tradycyjne metody oceniania mogą nie wychwytywać subtelnych różnic w narracji osób w spektrum.
Sztuczna inteligencja nowym narzędziem diagnostycznym?
Wyniki badań mają nie tylko znaczenie dla rozwoju wiedzy, ale również znajdą zastosowanie w praktyce. Komputerowa analiza narracji może pomóc w tworzeniu nowych metod diagnostycznych.
– Dziś w badaniach spektrum autyzmu podstawowymi narzędziami diagnostycznymi są wywiad rozwojowy, obserwacje oraz testy i kwestionariusze wypełniane ręcznie. Obecnie trwają intensywne badania nad metodami komputerowymi, które mogłyby wspierać diagnostów tak jak obecnie wystandaryzowane kwestionariusze typu ,,papier i ołówek”. Nasze badania pokazują, że analiza pragmatyki językowej może stać się takim wskaźnikiem przydatnym w przesiewie i diagnostyce pod kątem spektrum autyzmu – mówi dr Izabela Chojnicka.
Sztuczna inteligencja może pomóc więc w identyfikowaniu osób, które wymagają dalszej diagnostyki, analizując ich sposób konstruowania wypowiedzi. Trzeba jednak podkreślić, że nie zastąpi to pełnego procesu diagnostycznego – a jedynie go wspomoże.
Jakie to ma znaczenie dla edukacji?
Wiedza o specyfice narracji osób z ASD może mieć również wpływ na proces edukacji. Zrozumienie, że ich wypracowania mogą być krótsze, bardziej dosłowne i mniej nacechowane emocjonalnie, ma szansę pomóc nauczycielom w ocenianiu ich prac.
– Zwiększanie wiedzy na temat kompetencji pragmatycznych w autyzmie pozwala nam lepiej rozumieć osoby w spektrum, co w przyszłości może wpłynąć na system edukacji – podkreśla dr Chojnicka.
Dzięki tym badaniom mogą powstać lepsze materiały edukacyjne i ćwiczenia językowe – bardziej dopasowane do potrzeb uczniów w spektrum autyzmu. To także nadzieja na zmienę sposobu oceniania ich prac – tak, aby uwzględniał on specyfikę ich narracji, zamiast porównywać je do neurotypowych wzorców.
Co dalej?
Badania naukowców z UW pokazują, że sztuczna inteligencja to potężne narzędzie wspierające diagnozę i edukację osób w spektrum autyzmu. Kolejnym krokiem będzie rozwój narzędzi analitycznych, które w przyszłości staną się standardowym wsparciem w ocenie kompetencji językowych i komunikacyjnych osób z ASD.
Być może już za kilka lat analiza tekstów pisanych stanie się jednym z elementów diagnozy autyzmu, wspierając specjalistów w identyfikowaniu osób wymagających szczególnej uwagi. A to krok w stronę bardziej inkluzywnej edukacji i lepszego zrozumienia świata osób w spektrum autyzmu.
