Dezinformacja, fake newsy, deep fake, manipulacja. Malinformacja – prawdziwa informacja wykorzystywana w sposób szkodliwy lub złośliwy, tak, by wyrządzić krzywdę. Misinformacja – fałszywa lub zmanipulowana informacja, którą można powielać nieświadomie, nie wiedząc, że wyrządza szkodę. Przestrzeń publiczna, w tym przestrzeń internetowa, jest pełna fake newsów i codziennie poddawana jest manipulacji. Myślisz, że ciebie to zjawisko nie dotyczy? To błąd.
Fałszywe przekazy pociągają za sobą złe i niebezpieczne konsekwencje. Pod ich wpływem dokonujemy nietrafionych wyborów jako konsumenci, wyrządzamy krzywdę swojemu zdrowiu. W szerszej perspektywie – fake newsy powodują konkretne straty społeczne, wpływając negatywnie m.in. na edukację, wychowanie dzieci czy bezpieczeństwo.
Liczba fake newsów rośnie, a algorytmy sprzyjają szerzeniu kontrowersyjnych treści, które często nie mają nic (albo mają niewiele) wspólnego z faktami i prawdziwą nauką.
Skala jest ogromna
– Udało nam się zidentyfikować ponad milion wiadomości publicznych i komentarzy, które wiążą się z dezinformacją naukową – tak skalę zjawiska opisują specjaliści.
Jaki tematów dotyczą fałszywe przekazy? To nowe technologie, zdrowie, szczepienia, kosmos, wszechświat, zmiany klimatyczne, historia. Na liście największych tematów dezinformacyjnych w portalach społecznościowych w Polsce (11.2023 – 10.2025) znajdują się: samochody elektryczne, szczepienia przeciw COVID-19, alternatywne metody leczenia raka, depopulacja, plandemia, nowy porządek świata, cholesterol, medycyna alternatywna, szczepienia w ciąży, fałszywe lądowanie na Księżycu.
Nikt nie jest specjalistą od wszystkiego. Każdy ma prawo do błędu. Ale też każdy z nas ma prawdo do rzetelnej informacji i warto, by umiał zweryfikować wiadomości i miał szansę rozróżnić prawdę i fałsz.
Podważanie znaczenia cholesterolu w chorobach serca to dobry sposób, by zrujnować sobie zdrowie – dość prosta ścieżka to tego, by na własnej skórze przekonać się, jak ekstremalnie silny jest ból przy zawale serca, jakie są konsekwencje udaru mózgu, jak trudno funkcjonować, gdy dopadnie człowieka choroba wystaw sklepowych – to nie żart, tak kardiolodzy nazywają chromanie przestankowe (zbyt wysokie stężenie cholesterolu prowadzi do miażdżycy tętnic i nieprawidłowego przepływu krwi, a dalej – do bólu i zmęczenia mięśni nóg podczas chodzenia; by móc się poruszać, trzeba co jakiś czas zrobić przerwę).
Naukowcy mówią: dość!
Jak nie utonąć w morzu fałszywych informacji? Warto skorzystać z wiedzy naukowców.
Właśnie wystartował projekt „Nauka Sprawdza”. Jego celem jest monitoring, analiza i demaskacja naukowych fake newsów obecnych w polskiej przestrzeni informacyjnej – wykazanie fałszywości wybranych fake newsów oraz odsłonięcie mechanizmów, za pomocą których są tworzone. Jak? Poprzez prezentację danych naukowych i osiągnięć badawczych głosem naukowczyń i naukowców Uniwersytetu Warszawskiego oraz twórców internetowych.
– Zdecydowana większość informacji cyfrowych nie podlega żadnej kontroli ani weryfikacji. Prawda przebija się z trudem, ponieważ trzeba jej dowieść. Przekazywanie rzetelnej wiedzy to nasz obowiązek. Jestem przekonany, że wykorzystanie potencjału intelektualnego i operacyjnego naszej uczelni to najwłaściwsza droga do budowania wiarygodnej komunikacji na temat dezinformacji – mówi prof. dr hab. Alojzy Z. Nowak, rektor Uniwersytetu Warszawskiego.
– Nasza siła to pozycja instytucji, jaką jest Uniwersytet Warszawski, opierającej się na wiedzy ekspertów UW. Nasi badacze – wsparci przez influencerów promujących naukę – staną się liderami inicjatywy wzmacniającej w społeczeństwie myślenie krytyczne oraz praktykę krytycznej analizy informacji – dodaje Jacek Sztolcman, kierownik Centrum Współpracy i Dialogu UW, które koordynuje projekt „Nauka Sprawdza” na Uniwersytecie Warszawskim.
Nauka sprawdza
„Nauka Sprawdza” będzie m.in. demaskować fake newsy i tłumaczyć mechanizm ich powstawania i działania, monitorować internet, dementować i wyjaśniać zjawiska wykorzystywane do manipulacji w przestrzeni publicznej za pośrednictwem własnych mediów społecznościowych oraz we współpracy z influencerami i popularyzatorami nauki.
Projekt zakłada opracowanie narzędzi do rozpoznawania fałszywego przekazu oraz udostępnienie kompendium wiedzy i vademecum zawierających wskazówki, jak identyfikować fałszywe informacje.
Rozkręca się już strona naukasprawdza.uw.edu.pl. Warto tu zajrzeć i zaglądać. Na początek można rozwiązać quiz – i sprawdzić, jak blisko (lub jak daleko) jesteśmy od właściwej oceny wiadomości i faktów, z którymi możemy się spotykać w internecie.
Czytaj więcej na: cwid.uw.edu.pl/inauguracja-projektu-nauka-sprawdza i naukasprawdza.uw.edu.pl.
Projekt „Nauka Sprawdza” finansowany jest ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
