Komitet podkreślił, że demokracja jest warunkiem trwałego pokoju – a walka o nią w Wenezueli ma wymiar uniwersalny. W kraju, który z relatywnie demokratycznego i zamożnego państwa stał się autorytarnym reżimem pogrążonym w kryzysie humanitarnym i ekonomicznym, Machado symbolizuje nadzieję milionów obywateli.
Jej rola szczególnie wybrzmiała podczas wyborów w 2024 roku. Choć reżim zablokował jej kandydaturę, Machado wsparła innego opozycyjnego polityka, Edmunda Gonzaleza Urrutię, i pomogła zmobilizować setki tysięcy wolontariuszy, którzy – narażeni na przemoc i aresztowania – strzegli uczciwego liczenia głosów.
Opozycja udokumentowała prawdziwe wyniki wyborów, które wskazywały na zwycięstwo Urrutii z poparciem ok. 67% głosów przeciwko 30% dla Nicolasa Maduro. Władze odmówiły ich uznania.
Komitet zauważył, że te działania – innowacyjne, odważne, pokojowe i demokratyczne – były przykładem na to, że społeczeństwo obywatelskie potrafi bronić wolności bez użycia przemocy.
Ballots over bullets
Machado już ponad dwie dekady temu współtworzyła organizację Sumate, której celem było promowanie wolnych i uczciwych wyborów. Jak sama mówiła, był to wybór głosów zamiast kul (ang. ballots over bullets). To zdanie stało się mottem jej działalności – konsekwentnej, pokojowej i opartej na obywatelskiej mobilizacji.
W Wenezueli, gdzie system autorytarny ogranicza prawa polityczne i kontroluje instytucje państwa, Machado od lat domaga się niezależności sądów, wolnych mediów i prawa obywateli do reprezentacji. Pomimo represji, aresztowań i zagrożenia życia, pozostaje w kraju i nadal działa publicznie – co Komitet Noblowski uznał za wyraz niezwykłej odwagi cywilnej.
– Jako liderka ruchu demokratycznego w Wenezueli, Maria Corina Machado jest jednym z najbardziej niezwykłych przykładów odwagi cywilnej w Ameryce Łacińskiej ostatnich czasów – to fragment werdyktu uzasadniającego jej wybór spośród ponad 300 zgłoszonych kandydatur.
Kobieta, która nie zamilkła
Machado w ostatnim roku zmuszona była żyć w ukryciu, jednak – mimo gróźb i prześladowań – nie opuściła Wenezueli. Jej decyzja, by pozostać i nadal przemawiać w imieniu obywateli, stała się inspiracją dla wielu. Jak przypomniał Komitet: Demokracja zależy od ludzi, którzy odmawiają milczenia, którzy mają odwagę wystąpić, mimo śmiertelnego ryzyka.
Obywatelska odwaga w obronie pokoju
Maria Corina Machado spełnia wszystkie trzy kryteria wymienione w testamencie Alfreda Nobla: zjednoczyła podzieloną opozycję, sprzeciwiała się militaryzacji społeczeństwa i nieustannie działała na rzecz pokojowego przejścia do demokracji.
Komitetu Noblowski stwierdził: Pokazała, że narzędzia demokracji są również narzędziami pokoju. Uosabia nadzieję na inny świat – taki, w którym fundamentalne prawa obywateli są chronione.
Naukowcy Uniwersytetu Warszawskiego komentują
Jørgen Watne Frydnes, przewodniczący Norweskiego Komitetu Noblowskiego, ogłaszając do kogo trafiła w tym roku Pokojowa Nagroda Nobla podkreślał, że na całym świecie praworządność jest łamana, a społeczeństwa popychane w kierunku militaryzacji i rządów autorytarnych, że demokracja jest podstawowym warunkiem trwałego pokoju.
– Cieszy mnie, że Maria Corina Machado została laureatką. Najbardziej wartościowe w tej nagrodzie jest to, że zostało powiązane zagadnienie pokoju z demokracją. Zdecydowanie widać, iż Komitet Noblowski wykazał zaniepokojenie tym, że tendencje autorytarne są niemal wszechobecne – komentował na gorąco prof. dr hab. Paweł Łuków, filozof, etyk i bioetyk z Uniwersytetu Warszawskiego.
– Zwraca też uwagę podkreślenie czegoś, co można by nazwać cnotami obywatelskimi, to: wytrwałość, skrupulatność, oddanie dobru publicznemu. Mnie się zdaje, że w ten sposób wskazano na pewien wzorzec moralny dla ludzi na całym świecie. Jest tu również pewnego rodzaju komunikat: niezależnie od tego, jak bardzo autorytaryzm się rozwinie, możliwe jest jakieś wyjście, to znaczy istnieje miejsce na sprawczość, na działania. Cechy indywidualne, jak dążenie do celu, przywiązanie do pewnych wartości, szacunek dla jednostki, wolność indywidualna, wolność słowa, to ma fundamentalne znaczenie i może zmienić świat – zaznaczał badacz.
Wybór Komitetu Noblowskiego oceniono także jako wparcie tych, którzy ze zwyczajnego ludzkiego strachu mogą obawiać się przyłączać i wspierać ruch na rzecz demokracji. Badacze podkreślali, że na ogromne docenienie zasługuje to, że walka o demokrację Marii Coriny Machado, mimo bardzo trudnej sytuacji w Wenezueli, to działania absolutnie pokojowe. Równocześnie Komitet Noblowski przypominał, że pokój nie jest dany raz na zawsze, że wolności nigdy nie wolno lekceważyć, lecz trzeba jej bronić – słowem, odwagą i determinacją.
– Ani pokój, ani wolność słowa, ani większość wolności demokratycznych nie są czymś, co jest po prostu dane. Jak czytałem kiedyś w jednym z przemówień, pokój nie jest czymś, co się dziedziczy, co się dostaje w spadku, tylko jest czymś, o co trzeba na co dzień walczyć – poprzez to, że się nie pozwala sobie zamknąć ust, że się nie pozwala odebrać sobie swobód obywatelskich, niekoniecznie w spektakularny i wielki sposób, tylko w takich zwyczajnych codziennych działaniach – dodaje prof. Łuków.
W uzasadnieniu wyboru Komitet Noblowski podkreślał, że wspólna chęć, żeby bronić zasad demokracji, nawet jeśli się ze sobą nie zgadzamy, jest dziś ważniejsza niż kiedykolwiek.
– Bardzo się zgadzam z tym uzasadnieniem. Nie reprezentuję realizmu politycznego, bliższy jest mi konstruktywizm społeczny. Uważam, że zasady i to w jaki sposób organizujemy swoje życie społeczne jest bardzo istotne do tego, by po prostu żyło nam się lepiej. Nigdy nie mieliśmy takiej sytuacji, żeby przypomnienie sobie, na jakich zasadach współżycia społecznego powinniśmy funkcjonować, które są lepsze, a które gorsze, które mniej skuteczne, a które skuteczniejsze, było tak istotne. Żeby zobaczyć, co się dzieje, kiedy tracimy wolność, możliwość wyrażenia swojego zdania, kiedy tracimy możliwość zmiany władzy w sposób pokojowy i demokratyczny. Wskazanie tych zagrożeń, w kierunku których podąża cały świat, czyli polaryzacji i odchodzenia od wartości demokratycznych jest sygnałem: by wrócić do korzeni, do tego, co jest ważne – mówi dr Justyna Nakonieczna-Bartosiewicz, dr w zakresie nauk o polityce z Uniwersytetu Warszawskiego.
– Wierzę w to, że przetrwają najżyczliwsi, a nie najsilniejsi. I że współpraca, a nie rywalizacja jest najlepszym sposobem na zapewnienie sobie bezpieczeństwa, dobrostanu i dobrego funkcjonowania. Ale to jest moje postrzeganie. Natomiast bardzo niepokoi mnie inna wersja – wykluczająca możliwość rozmowy, dyskusji, uwzględnienia różnych punktów widzenia. W dobie, kiedy chcemy mieć wszystko już, teraz, instytucje demokratyczne, działające w sposób odpowiedni, są trudne do zniesienia, bo długotrwałe i uciążliwe. To jest z perspektywy szybkiego działania nieefektywne, bo zajmuje dużo czasu, wymaga uwzględnienia różnych głosów, zmierzenia się z innymi opiniami niż nasza własna, często nie dająca końcowego efektu, który byłby dla konkretnej osoby zadowalający; to jest frustrujące. Więc pokazanie takiego przykładu jak Wenezuela, kiedy tam właśnie szybko podejmuje się decyzje, jednoosobowo, ale także jednostronnie i z uwzględnieniem jednego rodzaju interesu – chociaż z wyrażeniem, że to w imię dobra wszystkich Wenezuelczyków – jest ważnym sygnałem. Po pierwsze, co się może stać, a po drugie, że nawet jeżeli to się stanie, to nadal mamy nadzieję, że można z impasu się wydostać i nie należy się poddawać – komentuje badaczka.
Kim jest Maria Corina Machado?
Maria Corina Machado urodziła się 7 października 1967 roku w Caracas, stolicy Wenezueli. Pochodzi z rodziny o silnych tradycjach społecznych i zapleczu intelektualnym – jej ojciec był przemysłowcem, a matka psychologiem.
Ukończyła inżynierię przemysłową na Katolickim Uniwersytecie Andrés Bello, a następnie studia z finansów w Instituto de Estudios Superiores de Administracion. W młodości angażowała się w działalność społeczną, m.in. w 1992 roku założyła Fundację Atenea, która działała na rzecz dzieci ulicy w Caracas.
Dziesięć lat później współtworzyła organizację Sumate, promującą demokrację oraz prowadzącą szkolenia i monitoring wyborów. W 2010 roku, zdobywając rekordową liczbę głosów, została wybrana do Zgromadzenia Narodowego, gdzie sprzeciwiała się autorytarnym praktykom rządów Hugo Chaveza. W 2014 roku została pozbawiona mandatu, lecz nie zrezygnowała z działalności. Przewodziła opozycyjnej partii Vente Venezuela, opowiadającej się za liberalną demokracją i prawami obywatelskimi, a w 2017 roku współtworzyła koalicję Soy Venezuela, która jednoczy siły prodemokratyczne ponad politycznymi podziałami.
„O mój Boże… Brak mi słów”
Oto zapis chwili, Maria Corina Machado dowiaduje się, że została uhonorowana Pokojową Nagrodą Nobla. Kristian Berg Harpviken, dyrektor Norweskiego Instytutu Noblowskiego, podzielił się z nią tą nowiną bezpośrednio przed jej ogłoszeniem światu. Wzruszenie udzieliło się obojgu uczestnikom tej rozmowy…
Jestem tylko częścią ogromnego ruchu. Czuję się wzruszona, wdzięczna i zaszczycona
W wywiadzie, nagranym tuż po ujawnieniu wiadomości o Pokojowej Nagrodzie Nobla, którego udzieliła Robyn E. Hardy, zastępczyni kierownika ds. badań w Norweskim Instytucie Nobla, Maria Corina Machado opisuje, jak bardzo czuje się zaszczycona i podkreśla siłę swoich rodaków.
– Przyjmuję to jako wyraz uznania dla naszego narodu, dla milionów Wenezuelczyków, którzy są anonimowi i ryzykują wszystko, co mają, dla wolności, sprawiedliwości i pokoju, i jestem absolutnie przekonana, że osiągniemy ten cel – mówi noblistka.
Zagadka pokojowego Nobla
Pokojowa Nagroda Nobla jako jedyna spośród pięciu pierwotnych nagród Alfreda Nobla jest przyznawana nie w Szwecji, lecz w Norwegii. Wynika to bezpośrednio z woli fundatora, który w testamencie z 1895 roku zdecydował, że to Norwegowie będą decydować o laurze za działalność na rzecz pokoju.
W czasach Nobla oba kraje tworzyły unię personalną (1814-1905). Miały wspólnego monarchę (król Szwecji był jednocześnie królem Norwegii). Prowadziły odrębną politykę wewnętrzną, ale wspólną politykę zagraniczną. Stolicą unii był Sztokholm, a Norwegia zachowała własny parlament (Storting) i znaczną autonomię.
Norwegia miała opinię bardziej liberalnej i pacyfistycznej niż monarchiczna, militarna Szwecja. Nobel, nieufny wobec własnych elit, chciał, by nagroda pokojowa była niezależna od wpływów politycznych.
W testamencie napisał: Czwarta część majątku przypadnie osobie, która wniosła największy wkład w zbliżenie narodów, ograniczenie armii lub zorganizowanie i upowszechnienie kongresów pokojowych. Nagrodę tę przyznawać będzie komitet pięcioosobowy wybrany przez norweski Storting.
Pokojowe Noble ostatnich lat
W ostatnich latach Pokojowa Nagroda Nobla trafiała do osób i organizacji, które w różnych częściach świata broniły podstawowych wartości – życia, wolności i praw człowieka.
W 2024 roku wyróżniono Nihon Hidankyo, japońskie stowarzyszenie ocalałych z ataków atomowych na Hiroszimę i Nagasaki, za ich wieloletnią walkę o świat wolny od broni jądrowej i przypominanie o humanitarnych skutkach jej użycia.
W 2023 nagrodę otrzymała Narges Mohammadi, irańska obrończyni praw kobiet i więźniarka polityczna, uhonorowana za niezłomny sprzeciw wobec systemowej przemocy i dyskryminacji w Iranie.
W 2022 roku Komitet Noblowski wyróżnił Alesia Bialackiego z Białorusi, rosyjską organizację Memoriał oraz ukraińskie Centrum Wolności Obywatelskich – za dokumentowanie zbrodni wojennych i obronę społeczeństwa obywatelskiego w czasach represji.
W 2021 roku nagrodę przyznano dziennikarzom Marii Ressie z Filipin i Dmitrijowi Muratowowi z Rosji, którzy odważnie bronili wolności słowa w autorytarnych systemach i pokazali, że wolne media są fundamentem demokracji.
W 2020 roku wyróżniono Światowy Program Żywnościowy (WFP), za walkę z głodem i zaangażowanie w budowanie pokoju w regionach dotkniętych konfliktami – przypomnienie, że prawo do żywności jest także prawem do godnego życia.
W poniedziałek czas na Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii. Trwa Tydzień Noblowski UW.
Link do strony wydarzenia: cwid.uw.edu.pl/inicjatywa-uw/tydzien-noblowski-uw
Link do transmisji: www.youtube.com/live/gW_i8_kGsu8
