Jeszcze dwie dekady temu droga od pomysłu do publikacji była długa – tekst w gazecie musiał przejść przez redaktora, korektora i wydawcę. Dziś wystarczy konto na TikToku czy Facebooku, by dotrzeć do tysięcy, a nawet milionów ludzi. Cyfrowa rewolucja skróciła dystans między autorem a odbiorcą, ale też osłabiła poczucie odpowiedzialności za słowo.
Internet i media społecznościowe otworzyły przed nami niespotykane możliwości wymiany treści, lecz wraz z nimi pojawił się problem wiarygodności. Młodsi użytkownicy coraz częściej wybierają przekaz influencerów – nie dlatego, że ufają im bardziej, ale dlatego, że ich komunikaty są prostsze, żywsze i bardziej angażujące.
Jak dziś działa ten złożony ekosystem informacji i emocji – tłumaczy prof. Katarzyna Gajlewicz-Korab z Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW w rozmowie z Wojtkiem Rodkiem, redaktorem naczelnym Radia Kampus.
Dlaczego emocje sprzedają się lepiej niż fakty
Algorytmy mediów społecznościowych działają według prostej zasady: promują to, co wzbudza reakcje. Im więcej emocji, tym większy zasięg – niezależnie od tego, czy dana treść jest prawdziwa. Fake newsy nie muszą być efektem złej woli – czasem są skutkiem ubocznym bezrefleksyjnego mechanizmu, który nagradza oburzenie i sensację.
W ostatnich latach, obok wojny na Ukrainie czy konfliktu izraelsko-palestyńskiego, pojawiły się setki fałszywych narracji: od manipulacji politycznych po reklamy „cudownych” suplementów.
Tematy o charakterze geopolitycznym czy politycznym zazwyczaj są szybko prostowane – zauważa gość Radia Kampus – reagują na nie rządy, instytucje i duże redakcje. Zupełnie inaczej jest z treściami dotyczącymi codziennych wyborów konsumenckich. Fałszywe reklamy produktów, czy zabiegów kosmetycznych często pozostają bez reakcji, a ich sprostowanie pojawia się – jeśli w ogóle – dopiero po czasie. Właśnie te niepozorne przekazy, które nie wywołują natychmiastowego oburzenia, są najgroźniejsze.
Zaufanie, które wyschło
Jak mawiał prof. Władysław Bartoszewski, żyjemy na pustyni autorytetów. Jednym z kluczowych skutków epoki fake newsów jest utrata zaufania do tych, którzy kiedyś stanowili punkt odniesienia. Coraz mniej wierzymy mediom głównego nurtu, a coraz częściej zwracamy się ku nieformalnym źródłom. To efekt nie tylko technologicznej zmiany, ale też – jak zauważa prof. Gajlewicz-Korab – atrofii wartości, które kiedyś uznawaliśmy za bardzo ważne.
Szkoła i system edukacji nie nadążają za tempem tej transformacji. W efekcie młodzi ludzie nie mają narzędzi do weryfikowania informacji, a my – niezależnie od wieku – coraz częściej wybieramy to, co łatwe, emocjonalne i zgodne z naszymi przekonaniami.
Jak nie dać się złapać w sieć dezinformacji
Nie istnieje jedna, prosta metoda obrony przed manipulacją. Ale istnieją nawyki, które mogą znacząco zmniejszyć ryzyko. Po pierwsze – warto sprawdzać informacje w kilku źródłach i zwracać uwagę, kto jest ich autorem. Po drugie – ufać intuicji. Jeśli coś budzi silne emocje, zaskakuje lub szokuje – to znak, że powinna nam się zapalić czerwona lampka.
Transparentność i badania nad mediami
Na Uniwersytecie Warszawskim prowadzone są obecnie badania nad transparentnością własności medialnej – nad tym, kto stoi za portalami, które codziennie dostarczają nam informacji.
Zespół dr hab. Katarzyny Gajlewicz-Korab, prof. ucz, dr. hab. Michała Głowackiego, prof. ucz. i Dagmary Sidyk-Furman analizuje relacje między właścicielami mediów, fundacjami i grupami politycznymi. Okazuje się, że zwykły, popularny, portal internetowy może wpływać na debatę publiczną i procesy legislacyjne.
Jak działają media w epoce algorytmów? Czy fake newsy pojawiają się tylko w nowych mediach? O tym w cyklu „Nauka sprawdza”. Drugi odcinek podcastu znajdziecie pod linkiem https://radiokampus.fm/podcasty/nauka-sprawdza/odcinki/fake-newsy-tylko-w-nowych-mediach oraz poniżej.
Czy wiemy, co jest prawdą? Czy potrafimy wszystko zakwestionować? Jak dużo ludzi ma interes w tym, by wprowadzać w błąd duże grupy społeczne? Dlaczego jesteśmy nieodporni na dezinformację? Z Wojtkiem Rodkiem, redaktorem naczelnym Radia Kampus, rozmawia prof. Katarzyna Gajlewicz-Korab z Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW:
Audycję zrealizowano w ramach projektu Nauka Sprawdza, finansowanego ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
